Gospodarka o obiegu zamkniętym, zwana inaczej gospodarką cyrkularną, to coraz istotniejszy światowy trend. Model ten polega na racjonalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów przez jak najniższe zużywanie surowców nieodnawialnych, redukcję ilości składowanych odpadów i minimalizację negatywnego wpływu procesu wytwarzania i konsumpcji na środowisko. Należy wspomnieć, że taki model jest korzystny również z ekonomicznego punktu widzenia.
Współczesna ekonomia wciąż bazuje w dużej mierze na modelu gospodarki linearnej, czyli koncepcji, w której produkt jest wytwarzany, następnie konsumowany, a wszelkie odpady poprodukcyjne, jak i pokonsumpcyjne, są wyrzucane i składowane. Model ten nie zakłada powtórnego wykorzystania surowców, przez co jest modelem nieefektywnym – zarówno pod względem czysto ekonomicznym, jak i środowiskowym. Prowadzi bowiem do nieracjonalnego wykorzystania surowców, których zasoby kurczą się, a same procesy produkcyjne odbywają się ze szkodą dla środowiska. Z uwagi na ograniczoną ilość surowców nieodnawialnych, a także koszty środowiskowe takiego modelu, coraz częściej mówi się o przechodzeniu na model gospodarki o obiegu zamkniętym. Poszczególne branże przemysłu mogą wdrażać rozwiązania modelu cyrkularnego na różne sposoby. Jak to wygląda w przypadku branży spożywczej?
Produkt uboczny – surowiec, a nie odpad
Wykorzystanie odpadów powstających w procesie produkcyjnym do innego procesu to jeden z filarów gospodarki cyrkularnej. Wówczas „odpad” staje się produktem ubocznym, który zostaje powtórnie wykorzystany. Aby przedsiębiorstwo z branży spożywczej mogło w ten sposób funkcjonować, konieczne jest przeprowadzenie jego modernizacji technologicznej pod kątem gospodarki o obiegu zamkniętym. W wyniku przeprowadzonych zmian można odzyskać wodę i / lub ciepło z procesu produkcyjnego i ponownie je wykorzystać. Model gospodarki cyrkularnej zakłada również minimalizację wykorzystania surowców. Rozwiązaniem umożliwiającym zmniejszenie ogólnego zużycia paliwa jest wybudowanie jednostki kogeneracyjnej, która pozwala na jednoczesną produkcję ciepła i energii elektrycznej. Pozytywny wpływ na środowisko ma także zamiana obecnie wykorzystywanego paliwa węglowego na biomasę czy paliwo alternatywne. Natomiast z przyzakładowej oczyszczalni ścieków można wykorzystać, powstające w procesie oczyszczania, osady ściekowe do produkcji ciepła i / lub energii elektrycznej, albo jako polepszacza gleby.
Zaprezentowane rozwiązania nie tylko przekładają się na znaczną redukcję wydatków przedsiębiorstwa, ale mogą również pozwolić na dodatkowe zyski – jeśli zakład położony jest w obrębie sieci ciepłowniczej będzie mógł sprzedać nadwyżki wytworzonej energii cieplnej.
Jak to wygląda w praktyce?
Za modelowe przedsiębiorstwa, które z powodzeniem wdrożyły gospodarkę cyrkularną, można uznać m.in. holenderski zakład Douwe Egberts Master Blenders czy fabrykę Bonduelle na Węgrzech. W obu tych zakładach wdrażaniem rozwiązań sprzyjających obiegowi zamkniętemu zajęła się firma Veolia. Jak przedstawiają się efekty tej współpracy?
Douwe Egberts Master Blenders w Holandii to zakład produkujący kawę, a do głównych produktów ubocznych należą tu fusy kawowe, które obecnie są wykorzystywane do wytwarzania pary w kotle biomasowym, zaprojektowanym, wybudowanym i operowanym przez firmę Veolia. W wyniku współpracy Veolia przejęła także zarządzanie zakładowymi instalacjami dostarczającymi wodę pitną oraz sprężone powietrze, jak również eksploatacją oczyszczalni ścieków. W efekcie zakład Douwe Egberts ograniczył poziom emisji CO2 o 14 tys. ton rocznie, oraz obniżył koszty operacyjne o 10% dzięki mniejszemu zużyciu gazu wykorzystywanego do produkcji pary oraz zniwelowaniu kosztów utylizacji fusów kawowych. Ponadto zakład nie przekazuje na wysypisko śmieci żadnych odpadów, spełnia wymogi prawne i środowiskowe. Przekazując odpowiedzialność za dostawę mediów przemysłowych zaufanemu partnerowi Klient mógł skupić się na działalności podstawowej, co umożliwiło zwiększenie produkcji.
Zakład Bonduelle na Węgrzech, który ze względu na nowe regulacje prawne musiał wybudować zakładową oczyszczalnię ścieków, wdrożył zaproponowane przez firmę Veolia rozwiązanie – wykorzystanie powstającego jako produkt uboczny w oczyszczalni biogazu jako paliwa do małego kotła rezerwowego, dostarczającego parę do procesu produkcyjnego. Pozwoliło to poprawić efektywność energetyczną zakładu obniżając przy tym koszty produkcji energii o 17%. Fabryka oszczędza 350 tys. Nm3 gazu naturalnego rocznie i unika 650 ton CO2 na rok.
Nie zapominajmy o opakowaniach
Przemysł spożywczy to nie tylko produkty żywnościowe, ale także wszelkie materiały, w które owe produkty są pakowane. Opakowania stanowią ogromną ilość wyrzucanych odpadów, a dążenie do redukcji ilości składowanych odpadów opakowaniowych to również istotne założenie gospodarki cyrkularnej i jednocześnie jedno z założeń legislacyjnych Unii Europejskiej.
Opakowania mają być po zużyciu sortowane, a jak największy ich odsetek powinien zostać poddany odzyskowi surowców, które zostaną wykorzystane w procesie produkcyjnym kolejnych opakowań. Sam wybór rodzaju opakowania danego produktu spożywczego jest niezwykle istotny. Po pierwsze, ważne jest postawienie na materiały przyjazne środowisku, które łatwo można poddać recyklingowi. Po drugie, forma opakowania powinna być tak przemyślana, aby mogła zapobiegać marnowaniu żywności przez konsumenta. Przykładowo butelka na keczup z długą, wąską szyjką przyczynia się do marnowania żywności bardziej niż butelki z krótkimi, szerokimi szyjkami lub słoiczki. Podobnie jest w przypadku plastikowych tubek, z których ciężko opróżnić kończący się produkt.
Jednocześnie istotną kwestią jest edukowanie konsumentów w temacie gospodarki cyrkularnej oraz surowców wtórnych. Zdarza się bowiem, że to konsument odrzuca dany produkt ze względów czysto estetycznych. Na takiej samej zasadzie, jak wielu klientów nie wybierze papieru z makulatury, nie sięgnie też po kilkakrotnie wykorzystaną już butelkę PET, która zdąży stracić na walorach estetycznych czy nieprzejrzystą butelkę szklaną wykonaną ze szkła recyklingowanego. Pocieszające są natomiast badania, które wskazują na to, że polski konsument jest gotowy na zmiany wynikające z konieczności ochrony środowiska i zapobiegania marnotrawieniu surowców – pod warunkiem, że nie pociągną one za sobą wzrostu cen.
Jak je uzyskać i kto może nam w tym pomóc?